Làng nghề Phú Vinh – Ngôi làng nổi tiếng với nghề mây tre đan truyền thống

Nghề mây tre đan, trong phát triển làng nghề thủ công truyền thống, đã từng và vẫn đang chiếm một vị trí quan trọng. Với hàng trăm năm phát triển, nghề mây tre đan đã giữ được những giá trị truyền thống mà ông cha ta để lại, trở thành một trong những nghề được ưa chuộng nhất trên thị trường tiêu dùng.

Làng nghề Phú Vinh là một ngôi làng tiêu biểu nhất trong sản xuất mây tre đan. Với sự tinh hoa và tâm huyết của các thợ thủ công, Phú Vinh đã tạo ra những sản phẩm mây tre đan đẹp mắt và tinh xảo, và phát huy sự sáng tạo để đưa sản phẩm của làng nghề đến đỉnh cao của nghệ thuật mây tre đan.

Không chỉ có sức hấp dẫn với sản phẩm mây tre đan, ngôi làng Phú Vinh còn có kiến trúc độc đáo và nhiều sản vật đặc thù. Với sự phát triển của làng nghề, Phú Vinh đã trở thành điểm đến thu hút đông đảo du khách và những người yêu thích nghệ thuật truyền thống.

Làng nghề mây tre đan Phú Vinh nằm ở phía Tây Nam của huyện Chương Mỹ, xã Phú Nghĩa, với diện tích rộng lớn lên tới 821.39 ha. Từ trung tâm thị trấn Chúc Sơn, du khách chỉ cần đi khoảng 5 km là có thể đến được ngôi làng nghề này. Nếu đi từ trung tâm Hà Nội, cách Phú Vinh khoảng 25 km.

Vị trí của Làng nghề mây tre đan Phú Vinh: Phía Bắc giáp với các xã Đông Quang, Cộng Hòa (Huyện Quốc Oai) và Chi Phương. Phía Nam giáp với xã Trường Yên. Phía Đông giáp với xã Ngọc Hòa và Phía Tây giáp với xã Đông Phương Yên. Các khu vực này đều tạo nên một cảnh quan đặc trưng cho ngôi làng Phú Vinh và vùng đất Chương Mỹ.

Văn hóa nghề truyền thống làng Phú Vinh

Lịch sử phát triển nghề truyền thống

Nghề mây tre đan truyền thống đã tồn tại và phát triển hơn 400 năm theo dòng lịch sử. Ngôi làng Phú Vinh đã được hình thành từ năm 1700, ban đầu với tên gọi là làng Phú Hoa Trang, được ví như trời phú cho dân có bàn tay lụa, vì tay nghề đan lát mây tre của người dân nơi đây rất khéo léo và điệu nghệ.

Nhờ sự truyền dạy và bảo tồn kỹ năng từ “cha truyền con nối”, các thế hệ trẻ tại làng Phú Vinh đã học hỏi và gắn bó với cây mây, cây tre, nắm rõ thuộc tính của từng loại cây. Nhờ đó, mây tre đan đã trở thành một trong những nghề truyền thống của làng Phú Vinh. Các thợ lành nghề ngày càng tạo ra nhiều sản phẩm mây tre đan đa dạng, tinh xảo và đẹp mắt, với nhiều mẫu mã và chủng loại khác nhau.

Làng nghề Phú Vinh – Ngôi làng nổi tiếng với nghề mây tre đan truyền thống

Hiện trạng sản xuất, mô hình sản xuất

Ngôi làng nghề mây tre đan Phú Vinh không chỉ đáp ứng nhu cầu sản phẩm trong nước mà còn tiến đến các thị trường khó tính trên thế giới. Với chất lượng sản phẩm đạt tiêu chuẩn cao, người dân Phú Vinh đã đưa nghề mây tre đan của mình tiếp cận với thị trường quốc tế và đạt được nhiều thành công.

Hiện nay, lượng hàng xuất khẩu ra các nước Trung Quốc, Nhật Bản và một số nước Châu Âu chiếm đến 60% tổng sản phẩm của ngôi làng nghề. Đây là một con số ấn tượng cho thấy sức hút của sản phẩm mây tre đan của Phú Vinh trên thị trường quốc tế.

Ngoài ra, sản phẩm mây tre đan của Phú Vinh cũng được ưa chuộng và sử dụng rộng rãi trong nước, chiếm khoảng 40% tổng sản phẩm. Sản phẩm của ngôi làng nghề không chỉ được người dân trong khu vực ưa chuộng mà còn thu hút được sự quan tâm của nhiều du khách và những người yêu thích nghệ thuật truyền thống.

Nhìn chung, ngành công nghiệp mây tre đan Phú Vinh đã đạt được thành công ngoài mong đợi khi xuất khẩu được đưa vào các thị trường quốc tế. Sản phẩm chất lượng và đa dạng của ngôi làng nghề đã giúp họ phát triển kinh tế và nâng cao đời sống của cộng đồng.

Sản phẩm truyền thống

Trước đây, đồ mây tre đan Phú Vinh sản xuất chủ yếu là để phục vụ cho cuộc sống hàng ngày như thúng mủng, dần, sàng, túi, hộp và các sản phẩm truyền thống khác. Tuy nhiên, hiện nay, làng nghề đã đa dạng hóa sản phẩm và có nhiều mẫu mã, chủng loại đòi hỏi kỹ thuật cao hơn.

Các sản phẩm mây tre đan bao gồm tranh chân dung, tranh phong cảnh, hoành phi câu đối, chim thú, và sản phẩm gốm sứ quấn mây. Bên cạnh đó, còn có các đồ dùng trang trí nội thất như chao đèn, rèm cửa và nhiều sản phẩm khác.

Tất cả các sản phẩm đều được làm thủ công với độ tinh xảo và chất lượng cao. Những sản phẩm này không chỉ có giá trị thẩm mỹ cao, mà còn rất sử dụng trong đời sống hàng ngày và trở thành món quà ý nghĩa để tặng cho bạn bè và người thân.

Làng nghề Phú Vinh – Ngôi làng nổi tiếng với nghề mây tre đan truyền thống

Sản phẩm hiện đại

Mây và tre không chỉ có tính dẻo dai dễ tạo hình, mà còn rất bền, theo nghệ nhân Hoàng Văn Hạnh. Ông cho biết rằng các sản phẩm mây tre đan có thể có tuổi thọ lên đến cả tuổi thọ con người nếu được giữ tuổi thọ đúng cách.

Theo ông Hạnh, mây tre đan không chỉ là nguyên liệu ứng dụng trong trang trí, nội thất, thời trang và các vật dụng đời sống, mà còn có thể sử dụng trong thiết kế công trình nhà ở. Với tính năng chịu lực và độ bền cao, mây tre đan có thể được sử dụng để xây dựng các công trình kiến trúc như nhà dân dụng hoặc biệt thự.

Điều này cho thấy tiềm năng lớn của ngành công nghiệp mây tre đan và khả năng ứng dụng đa dạng của sản phẩm. Các nghệ nhân và thợ thủ công tại làng nghề Phú Vinh đang nỗ lực để tạo ra những sản phẩm mới và đa dạng hơn, giúp nghề mây tre đan ngày càng phát triển và trở thành một ngành công nghiệp tiềm năng của Việt Nam.

Quy trình sản xuất đồ thủ công mây tre

Quá trình sản xuất mây tre đan tại làng nghề Phú Vinh bao gồm hai công đoạn chính: chẻ mây và phơi sấy. Đầu tiên, mây được đem ra chẻ thành các nan mỏng, và từ đó, người thợ sẽ lựa chọn cách chẻ nan phù hợp cho từng sản phẩm cụ thể. Sau đó, các nan được chuốt để tăng độ bóng và mượt mà hơn, và được phơi khô, ngâm nước, và sấy thêm một lần nữa để đảm bảo sợi mây có độ dẻo cao.

Để sản xuất những sản phẩm mây tre đan đẹp và chất lượng cao, quá trình sản xuất phải trải qua nhiều bước khác nhau. Từ khâu chọn mua nguyên liệu, xử lý nguyên liệu cho đến chế tác sản phẩm, tất cả đều được thực hiện với sự tỉ mỉ và kỹ lưỡng. Nguyên liệu mua về trước tiên được phơi để khô, sau đó cho vào bể ngâm hoá chất khoảng 10 ngày để chống mối mọt. Tiếp theo, tre được vớt ra để nghiền mấu, cạo vỏ, dùng giấy giáp đánh bóng và phơi tre khô.

Việc chế biến mây tre đan bắt đầu với công đoạn lấy mấu, trong đó cây mây dài hay ngắn đều được cắt thành các đoạn mỗi đoạn dài 3 mét và được nắn thẳng trước khi bắt đầu công đoạn chẻ mây. Chẻ mây là công việc đòi hỏi tay nghề cao và cần được thực hiện công phu. Vì cây mây thường có các đốt không đều nhau, nên khi chẻ cần phải điều khiển khéo léo để các phần to và nhỏ phải đều nhau.

Yêu cầu chủ yếu của việc chẻ mây là đảm bảo các sợi mỗi loại phải thật đều, với sợi to được dùng để đan các sản phẩm thông thường, còn sợi nhỏ thường được sử dụng để tạo ra các loại hàng quý hay để tạo ra các loại hoa cầu kỳ. Kỹ thuật chẻ lẻ khi làm nan sợi tre, mây được coi là một sáng tạo quý báu. Tùy vào kích thước của thanh tre hoặc cây mây, quyết định sẽ chẻ chẵn hay chẻ lẻ. Để tạo ra sợi mây cùng kích thước, nếu chẻ cây mây nhỏ thì sẽ làm từ sáu đến tám sợi, còn chẻ cây mây to hơn thì sẽ làm từ bảy đến chín sợi.

Sau đó, mây, tre sẽ được đưa vào lò và sử dụng rơm, rạ hoặc lá tre để hun lấy màu. Sản phẩm sẽ có màu nâu tây hoặc nâu đen tùy thuộc vào yêu cầu của khách hàng. Sau khi hun lấy màu, tre được đưa ra khỏi lò để nguội và đưa lên uốn thẳng.

Tiếp theo, là công đoạn đóng đồ, trong đó các thợ thủ công sẽ chọn nguyên vật liệu phù hợp để cắt ra các mặt hàng. Sản phẩm sẽ được thiết kế và chế tạo phù hợp với những yêu cầu của khách hàng, từ kích thước, kiểu dáng cho đến màu sắc. Màu sắc của sản phẩm mây tre đan có thể là từ màu nguyên thuỷ của mây hun, hoặc được hỗ trợ bằng cách pha chế sơn PU để tạo ra những sản phẩm đa dạng về màu sắc.

Quá trình chế biến mây tre đan tại làng Phú Vinh đòi hỏi sự tập trung, kỹ năng và tay nghề cao của các thợ thủ công. Từ công đoạn lấy mấu, chẻ mây đến đóng đồ, mỗi bước trong quá trình sản xuất đều được thực hiện với sự tận tâm và chuyên môn cao. Các sản phẩm mây tre đan Phú Vinh được đánh giá cao về tính thẩm mỹ và giá trị văn hoá, đóng góp quan trọng trong việc bảo tồn và phát triển nghệ thuật thủ công truyền thống của Việt Nam.

Các nan sợi mây sau khi chẻ được đưa vào công đoạn chuốt, để tạo ra những sợi mây mượt mà, phẳng bóng. Sau đó, những sợi mây này được phơi ngoài nắng để khô, giúp nước trong sợi mây thoát hết ra ngoài. Để tạo ra sự đa dạng về màu sắc cho sản phẩm, các sợi mây sẽ được nhúng vào các chậu lá cây sòi băm nhỏ đã được nấu sôi. Đây là cách tạo màu hoàn toàn tự nhiên, không sử dụng hóa chất, giúp cho sản phẩm mây tre đan của Phú Vinh không gây hại cho sức khỏe người sử dụng và có độ bền màu cao tới 30-40 năm.

Làng nghề Phú Vinh – Ngôi làng nổi tiếng với nghề mây tre đan truyền thống

Du lịch Làng nghề Phú Vinh

Làng Phú Vinh có hoạt động du lịch chủ yếu tập trung vào các hộ gia đình và xưởng sản xuất nghề chính. Tuy nhiên, để nâng cao hiệu quả hoạt động du lịch, thôn đã xây dựng nhà trưng bày các sản phẩm mây tre đan và sơ đồ hóa các điểm tham quan khu lịch trên địa bàn như vị trí nhà các nghệ nhân, điểm nhà cả, cổng cổ, chùa, cây cổ thụ… để phục vụ du khách tham quan.

Tuy nhiên, các điểm tham quan hiện tại chưa có gì đặc sắc, chưa thực sự mang đến cho du khách cảm xúc của một làng nghề truyền thống. Để hoạt động du lịch phát triển bền vững hơn, cần tạo ra những trải nghiệm độc đáo, khác biệt, đặc trưng cho làng nghề truyền thống này.

Vấn đề hạ tầng và môi trường cũng cần được đầu tư và nâng cấp. Ngoài đường trục chính được đổ nhựa, trục thôn được đổ bê tông, các con đường nhỏ chỉ được rải đá sỏi, khi trời mưa khó di chuyển, gây bất tiện cho du khách. Bãi đỗ xe hiện tại cho du khách là sân thể thao thôn, tuy nhiên địa điểm này chưa được nâng cấp dẫn đến thường xuyên bị lầy lội, gây ảnh hưởng đến trải nghiệm du lịch của khách.

Bên cạnh đó, Phú Vinh cũng đã bị tác động của quá trình đô thị hóa. Cảnh quan, kiến trúc của làng nhìn chung đã bị biến đổi theo hướng tiêu cực. Cổng làng đã không còn và ao làng dân bị lấp gần hết, không còn không gian để trưng bày sản phẩm. Nhiều nhà cao tầng đã xuất hiện và hàng rào tường bê tông đồ sộ đã phá vỡ không gian kiến trúc cảnh quan của làng xã truyền thống, tạo ra một sự khác biệt lớn so với cảnh quan truyền thống của làng.

Vì vậy, để du lịch Phú Vinh trở thành một điểm đến hấp dẫn, cần phải đưa ra những giải pháp cụ thể. Đầu tiên, cần tạo ra những trải nghiệm du lịch độc đáo, khác biệt, đặc trưng cho làng nghề truyền thống này. Các điểm tham quan cần được đầu tư và phát triển, bổ sung thêm các sản phẩm nghề truyền thống mới để tạo nên sự độc đáo và hấp dẫn cho du khách. Ngoài ra, cần xây dựng chương trình du lịch đa dạng, đáp ứng nhu cầu của từng loại khách hàng, từ du khách cá nhân đến du khách doanh nghiệp.

Làng nghề Phú Vinh – Ngôi làng nổi tiếng với nghề mây tre đan truyền thống

Thống kê di tích xã Phú Nghĩa

Xã Phú Nghĩa có tới 8 di tích được xếp hạng di tích lịch sử, gồm đình, quán thôn Phú Vinh; đình, quán thôn Quan Châm; đình, quán thôn Khê Than; quán và chùa thôn Đồng Trữ. Tuy nhiên, hiện nay các di tích này đang xuống cấp và cần được tôn tạo để bảo tồn giá trị lịch sử của địa phương.

Ngoài ra, xã còn có đình, quán thôn Phú Hữu chưa được xếp hạng, cần được quan tâm đầu tư để tôn tạo và bảo tồn. Chùa Cổ Ngỗng, nằm ở xóm Thượng thuộc thôn Phú Vinh, cũng đang trong tình trạng xuống cấp và cần được tôn tạo.

Chùa Nghĩa Hảo, chùa Hạ và chùa Phú Hữu nâng cấp và cải tạo tại vị trí cũ.

Lễ hội và nghệ thuật biểu diễn

Theo báo cáo, lễ hội truyền thống tại làng Đồng Trữ, xã Phú Nghĩa và làng Quán Bà, thôn Đồi Chè, xã Thanh Bình được tổ chức vào ngày 16 và 17/3 (tức ngày 11 và 12/2 năm Kỷ Hợi) và ngày 18 và 19/3 (tức ngày 13 và 14/2 năm Kỷ Hợi) tương ứng. Đây là các lễ hội được tổ chức nhằm tưởng nhớ công lao to lớn của các vị Thành Hoàng làng.

Cả hai lễ hội truyền thống đều có chương trình lễ gồm tế lễ, dâng hương và rước kiệu truyền thống. Ngoài ra, phần hội của lễ hội cũng bao gồm các hoạt động như giao lưu văn hóa văn nghệ và các trò chơi dân gian.

Lễ hội lớn nhất hàng năm của làng Phú Vinh diễn ra vào ngày 10 tháng 3 Âm lịch, được chuẩn bị kỹ lưỡng bởi ban khánh tiết người dân trong nhiều tuần trước đó. Đây là sự kiện được xem là rất quan trọng và được mong đợi chờ đợi trong năm. Theo lãnh đạo xã và người dân thì cứ năm năm lại có một lần rước lễ từ đầu làng đến cuối làng, tạo nên không khí vui tươi, sôi nổi và phấn khởi trong cộng đồng.

Theo những người cao tuổi ở làng, trong lễ hội có những hoạt động truyền thống như hát dô, hát quan họ và chọi gà. Ngoài ra, trò chơi nấu cơm thi cũng là một trong những điểm nhấn đặc biệt của lễ hội. Các đội thi, mỗi đội ba người, sẽ có 20 phút để nấu chín cơm. Sau khi vo gạo, một người sẽ vừa đi vừa gánh hai niêu và hai người đốt lửa theo sao cho cơm chín đòi hỏi sự khéo léo và sự đồng đội của các thành viên trong đội chơi.

Lễ hội làng Phú Vinh không chỉ là nơi để cộng đồng địa phương tương tác và kết nối với nhau mà còn thu hút nhiều du khách đến tham gia và trải nghiệm. Nó cũng là dịp để tôn vinh và bảo tồn các giá trị văn hóa, truyền thống của địa phương, đồng thời thể hiện sự đoàn kết và sự gắn bó của người dân trong cộng đồng.

Làng nghề Phú Vinh – Ngôi làng nổi tiếng với nghề mây tre đan truyền thống

Ẩm thực Làng nghề Phú Vinh

Làng Phú Vinh nổi tiếng với món bánh cuốn ngon được nhiều người ưa thích trong khu vực. Theo Nguyễn Văn Trung, một người từng là chủ nhiệm CLB nghệ nhân và hiện chỉ dạy nghề chứ không sản xuất, bánh cuốn làng Phú Vinh được nhiều người dân trong và ngoài làng cũng như du khách yêu thích. Đây là món ăn đặc sản được chế biến từ những nguyên liệu đơn giản như bột gạo và thịt lợn, nhưng lại có hương vị đậm đà, bùi bùi, ăn không ngán.

Ngoài ra, ở chợ Chuông cũng có món bánh đúc lạc, một món ăn dân dã gắn bó với cuộc sống người nông dân. Món bánh đúc lạc được bày bán thường xuyên trong các phiên chợ. Chúng được chế biến từ bột gạo nếp, kèm với đậu phụng rang và nước mắm chua ngọt. Món ăn này không chỉ ngon mà còn rất đơn giản, dễ làm và mang lại nhiều giá trị dinh dưỡng cho người ăn.